جمعه, 10 فروردين 1403

روزنامه اسرار                          سال پنجم                             شماره 1434                              صفحه 5           سه شنبه 14 اردیبهشت 1389 

خلیج همیشه فارس   ( شاخاب پارس )                                                                                                 نگارنده : فرهاد بهادر

چکیده گزارش

خلیج فارس از سمت شمال با ایران از غرب با کویت و عراق و از جنوب با عربستان ، بحرین و امارات متحده عربی همسایه است .

وسعت آن 240000 کیلومتر مربع است و پس از خلیج مکزیکو و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می شود . خلیج فارس توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از آن طریق به آبهای آزاد مرتبط است و جزایر مهم خلیج فارس عبارتند از : کیش ، قشم ، خارک ، لاوان ، ابوموسی ، تنب بزرگ و تنب کوچک که تمامی آنها به ایران تعلق دارند .

خلیج فارس و سواحل آن معادن سرشار از نفت و گاز دارد که مسیر انتقال نفت کشورهای حاشیه آن است و بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از مهمترین آنها می توان بندر عباس ، ماهشهر ، بوشهر ، لنگه در ایران و بندر شارجه ، دبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی نام برد.

خغرافیای طبیعی و راهبردی خلیج فارس

 

خلیج فارس ، شیار هلالی شکلی است که بیش از یک چهارم ذخایر فسیلی جهان را در جای داده و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند و آبهای آزاد راه می یابد .

خلیج فارس طولی نزدیک به 900 کیلومتر و پهنایی نزدیک به 240 کیلومتر دارد که در کشاله و چین خوردگی های پست و فروافتاده جنوب زاگرس پدید آمده است . زمین شناسان معتقد اند که در حدود پانصد هزار سال پیش ، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان ، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین ، شکل ثابت کنونی خود را یافت .

آبهای خلیج فارس کم عمق و زیر بستر آن دارای منابع نفت و گاز فراوان است . این عمق در دهانه خلیج فارس بین 70 تا 90 متر است و هرقدر بطرف بالای خلیج فارس می رود ، کمتر می شود تا جایی که به 30 متر می رسد . در صیدگاههای مروارید عمق خلیج فارس کمتر از 36 متر است . بطور متوسط عمق خلیج فارس در بیشتر موارد از 50 متر تجاوز نمی کند و حداکثر عمق آن به حدود 100 متر می رسد که در این عمق به سادگی امکان حفاری و استخراج منابع آن را فراهم ساخته است .

خلیج فارس به مثابه یک راه آبی و دریایی از آغاز تاریخ ،  موقعیت برجسته داشته است و به نوعی خاستگاه تمدن های بزرگ خاورباستان با پیشینه ای چند هزار ساله است .

پیشینه اصطلاح دروغین نام خلیج ع . . ی

درباره نام خلیج فارس تا اوایل دهه 1960 میلادی هیچ گونه بحث و جدلی درمیان نبوده و در تمام منابع اروپایی ، آسیایی وآمریکایی و دانشنامه ها و نقشه های جغرافیایی این کشورها ، نام خلیج فارس در تمام زبان ها به همین نام یاد شده است .

برای نخستین بار در دوره تحت قیومت شیخ نشینهای خلیج فارس توسط کارگزاران انگلیس با هدف ایجاد تفرقه و تنش در منطقه ، بطور ویژه از طرف دو تن از نمایندگان سیاسی انگلیسی مقیم در خلیج فارس بنام  رودریک اوون و سرچارلز بلگریو پایه گذاری شد .

رودریک اوون در کتابی بنام " حباب های طلایی در خلیج ع . . ی " در سال 1958 آورده که در تمام کتاب ها و نقشه های جغرافیایی که دیده ام نام خلیج فارس در آنها ثبت شده است اما من با زندگی در بحرین دریافتم که ساکنان دو سوی این دریا عرب هستند ، پس ادب حکم میکند که این دریا را خلیج ع . . ی بنامیم !

سرچارلز بلگریو که بیش از 30 سال نماینده سیاسی و کارگزار دولت انگلیس در خلیج فارس بوده است پس از بازگشت به انگلستان در سال 1966 کتابی درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد و در آن نوشت که عرب ها ترجیح می دهند خلیج فارس را خلیج ع . . ی بنامند .

دیدگاه حقوق بین الملل درباره خلیج فارس

سامان ملل متحد در چندین نوبت در بیانیه ها ، اصلاحیه ها و مصوبه های گوناگون و با انتشار نقشه های رسمی ، نه تنها بر رسمی بودن نام " خلیج فارس " تأکید کرده بلکه از هیات های بین المللی خواسته که در مکاتبات رسمی به  ویژه در اسناد سازمان ملل از نام کامل " خلیج فارس "  استفاده نمایند .

در دوران باستان

قدمت خلیج فارس با همین نام چندان دیرینه است که عده ای از تاریخ نویسان معتقدند " خلیج فارس " گهواره تمدن جهان یا خاستگاه نوع بشر است . ساکنان باستانی این منطقه ، نخستین انسانهایی بودند که روش دریانوردی را آموختند و کشتی اختراع کرده و شرق و غرب را به یکدیگر پیوند داده اند .

دوران هخامنشی

دریانوردی ایرانیان در خلیج فارس ، نزدیک به پانصد سال پیش از میلاد مسیح و در دوران سلطنت داریوش اول آغاز شد . داریوش بزرگ ، نخستین ناوگان دریایی جهان را بوجود آورد  . کشتی های او طول رودخانه سند را تا کرانه های اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس پیمودند و سپس شبه جزیره عربستان را دور زده و تا انتهای دریای سرخ کنونی رسیدند . داریوش اول برای نخستین بار در محل کنونی کانال سوئز فرمان کندن کانالی را داد و کشتی هایش از طریق همین کانال به دریای مدیترانه راه یافتند .

در کتیبه ای که در محل این کانال یافت شده نوشته شده است :

من پارسی هستم . از پارس مصر را گشودم . من فرمان کندن این کانال را داده ام از رودی که از مصر روان است به دریایی که از پارس می آید . این جوی کنده شد چنان که فرمان داده ام . ناو ها از این آبراهه از مصر به پارس آیند چنان که خواست من بود .

از سفرنامه فیثاغورث 570 سال قبل از میلاد تا سال 1958 در تمام منابع مکتوب جهان نام خلیج فارس و یا معادل های آن در دیگر زبانها ثبت شده است .

در میان یونانیان باستان

یونانی های باستان این خلیج را " پرسیکوس سینوس " یا " سینوس پرسیکوس " که همان خلیج فارس است ، نامیده اند . از آنجا که این نام برای نخستین بار در منابع درست و معتبر تاریخی که غیر ایرانیان نوشته اند آمده است و هیچ گونه شائبه نژادی در وضع آن وجود ندارد دلیلی پابرجا بر نام همیشگی خلیج همیشه فارس هست . همچنان یونانیان بودند که نخستین بار سرزمین ایران را نیز " پارسه " و " پرسپولیس " یعنی شهر یا کشور پارسیان نامیدند .

استرابن جغرافیدان سده نخست میلادی نیز به کرات در کتاب خود از خلیج فارس نام برده است . وی محل سکونت اعراب را بین دریای سرخ و خلیج فارس عنوان می کند .

فلاریوس آریاتوس مورخ دیگر یونانی در کتاب تاریخ سفرهای جنگی اسکندر از این خلیج به نام " پرسیکون کیت " که چیزی جز خلیج فارس نیست نام می برد .

البته جست و جو در سفرنامه ها یا کتاب های تاریخی بر حجم سندهای خدشه ناپذیری که خلیج فارس را همیشه " خلیج فارس " نامیده اند ، می افزاید . این منطقه آبی همواره برای ایرانی ها که صاحب حکومت مقتدر بوده اند و امپراتوری های ایرانی ها در صده های متوالی بسیار گسترده بوده و از نظر اقتصادی و نظامی اهمیت خارق العاده داشته است . آنها از این راه می توانستند با کشتی های خود به دریای بزرگ دسترسی پیدا کنند و به هدف های اقتصادی و نظامی خود دست یابند .

بحر فارس

بحر فارس نامی است که عرب ها در قرن های اولیه اسلام به جای دریای پارس به کار میبردند و این مفهوم شامل خلیج فارس و دریای عرب نیز می شد ولی در قرن های اخیر تنها به پهنه آبی که شامل تنگه هرمز تا دهانه اروندرود می شود و به جای بحر فارس ، " خلیج فارس " می گفتند تا اینکه از سال 1958  با تحریک اعراب توسط کارگزاران دولت انگلیس ، به دنبال یک فراخوان از سوی رهبران قوم پرست در اتحادیه عرب مقرر شد که خلیج فارس را خلیخ ع . . ی نامند و اکنون این نام جعلی در کشورهای عربی بکار میرود و در برخی از رسانه های غربی نیز این نام دروغین و ساختگی بکار گرفته می شود .این امر اعتراض شدید ایرانیان را برانگیخته است . ایرانی ها بر این باور هستند که نام جدید ، جعلی و با انگیزه سیاسی و از روی تعصب قومی به کار میرود و همچنان نام تاریخی خلیج فارس باید استفاده شود و جاودان ماند .

در میان اعراب

در زبان عربی ، خلیج فارس با نام بحر فارس مشخص شده است . آثار عرب زبان نیز بهترین و غنی ترین منابعی هستند که برای شناسایی و  تثبیت این نام میتواند در این بررسی مورد استفاده قرارگیرد . در تمام منابع عربی تا قبل از سال 1958 خلیج فارس با نام بحر فارس و یا خلیج فارس ثبت شده است . در این منابع و آثار از دریای فارس و چگونگی آن بیش از آثار فرهنگی موجود در هر زبان دیگری گفت و گو شده است . در آثار ابن بطوطه ، حمدالله مستوفی ، یاقوت حموی ، حمزه اصفهانی ، ناصرخسرو قبادیانی ، ابوریحان بیرونی ، ابن بلخی و دیگرانی که اکثر آنان کتاب های خود را به زبان عربی نیز نوشته اند و همچنین در آثار نویسندگان جدید عرب از نام خلیج فارس بدون کم و کاست یاد شده است .

در صده های اخیر

تا قرن 19 میلادی در تمامی اسناد موجود این آبراهه در فارسی با نام خلیج فارس یا دریای پارس و در زبان عربی با نام های الخلیج الفارسی ، بحر الفارسی یا بحر العجم و در زبانهای اروپایی با نام هایی مانند

Persian Gulf , Sinus Persicus

 نامیده می شده است .

Share